حضانت فرزند

حضانت فرزند

شرایط حضانت فرزند چیست؟

مسأله حضانت فرزندان و نکات حقوقی مربوط به آن از اهمیت زیادی برخوردار است. و دغدغه بسیاری از پدر ومادر هاست که درمورد حضانت فرزندان خود تصمیم بگیرند.

ما نیز در این نوشتار قصد داریم به بررسی موضوع حضانت فرزند وشرایط آن بپردازیم.

علاوه بر این همکاران ما در موسسه حقوقی وکیل برتر اعم از وکیل پایه یک دادگستری ،مشاورین حقوقی و کارشناسان مجرب پاسخگوی سوالات شما هستند ومی تواند در موضوع حضانت فرزند وحل پیچیدگی های این اختلاف شما را یاری کنند.

کودکان را می‌توان ساده ترین، بی آلایش‌ترین و بی‌ دفاع‌ ترین افراد جامعه دانست که برای رشد و نمو به توجه و مراقبت‌های افرادی در چارچوب خانواده نیازمند هستند. رشد عقلی و شخصیتی هر کودکی در پناه محل امنی به نام خانواده شکل می‌گیرد.

که کودک می‌تواند درسایه آن احساس خوشبختی داشته باشد. از آنجایی که کودکان بی دفاع‌ترین افراد جامعه هستند، قانون برای آن‌ها موادی را در قالب شرایط حضانت فرزند در نظر گرفته است. این مسئله تا جایی اهمیت داشته است که در مواد ۴۷ الی۴۰ قانون حمایت از خانواده و ۱۱۶۸ تا ۱۱۷۹ قانون مدنی نیز به آن پرداخته شده است. در ادامه به صورت جامع‌تر در مورد قانون حضانت صحبت خواهیم کرد.

حضانت در لغت، پرورش و نگهداری از کودک معنا می‌گیرد که همان طور که پیش تر گفته شد در قانون جدید حمایت از خانواده و قانون مدنی نیز به اهمیت این موضوع پرداخته شده است. لازم به ذکر است که از دید قانونی حضانت بیشتر به جنبه‌های رسیدگی و پرورش جسم کودک تاکید دارد و چندان موارد تربیتی و پرورش اخلاقی را در بر نمی‌گیرد.

سن حضانت طفل

با استناد به قوانین جمهوری اسلامی ایران، بلوغ فرزندان عامل محدودیت سنی حضانت در نظر گرفته شده است. به طور کلی شرایط حضانت فرزند پیش از طلاق زوجین بر عهده هر دوی آن‌ها می‌باشد، مگر اینکه یکی از زوجین فوت کند و یا از قبول مسئولیت سرباز زند. بر طبق قانون برای دختران ۹ سالگی و برای پسران ۱۵ سالگی به عنوان سن حضانت در نظر گرفته شده است. در این مدت هیچ کدام از والدین که حضانت فرزند به آن واگذار شده است، نمی‌توانند مسئولیت‌های خود را در قبال فرزند ترک نمایند.

شرایط حضانت فرزند

به طور کلی حضانت فرزندان بر عهده والدین خواهد بود. مگر در شرایط خاصی که عدم صلاحیت یکی از والدین و یا هردوی آن‌ها برای شرایط حضانت فرزند به صورت قانونی تائید شود.

شرایط حضانت فرزند بعد از طلاق زوجین چگونه خواهد بود؟

پس از طلاق زوجین از یکدیگر اولویت نگهداری از فرزندان تا سن ۷ سالگی دختر و پسر بر عهده مادر خواهد بود. پس از سن ۷ سالگی فرزندان حضانت آن‌ها به دست پدر خواهد بود. در صورتی که والدین بر سر حضانت فرزندان با یکدیگر با مشکل مواجه شوند، دادگاه در مورد شرایط حضانت فرزند به صورت قانونی تصمیم خواهد گرفت.

لازم به ذکر است در صورتی که پدر به (اعتیاد و…) دچار باشد، شرایط حضانت فرزند بعد از سن ۷ سالگی نیز به مادر واگذار خواهد شد و این حضانت تا زمان به بلوغ رسیدن فرزندان ادامه می‌یابد. پس از به بلوغ رسیدن فرزند، خودش می‌تواند مادر و یا پدر را برای ادامه زندگی انتخاب نماید. البته پدر موظف است در تمامی مدتی که فرزندان تحت حضانت مادر هستند، هزینه‌ها و مخارج مرتبط را تامین نماید.

شرایط حضانت فرزند بعد از طلاق توافقی چگونه خواهد بود؟

با استناد به ماده ۲۹ قانون حمایت از خانواده، دادگاه موظف است در مورد حضانت فرزندان در هر نوع طلاقی تصمیم گیری کند. چنانچه زوجین به دنبال طلاق توافقی باشند و دختری کمتر از ۹ سال سن و پسری کمتر از ۱۵ سال داشته باشند باید در مورد حق حضانت فرزندان، میزان ملاقات طرف مقابل با فرزندان، پرداخت نفقه فرزندان و میزان نفقه به توافق برسند.

البته لازم به ذکراست که دادگاه موظف است در تعیین حضانت فرزندان بعد از طلاق، مصلحت آن‌ها را در نظر داشته باشد.

در قوانین طلاق و حضانت فرزندان، حضانت طفل از مادری که مجددا ازدواج نماید، گرفته می‌شود و به پدر داده می‌شود. اما در طلاق توافقی با توافق زوجین، فرزندان می‌توانند پس از ازدواج مادر نیز کماکان تحت حضانت وی قرار داشته باشند.

شرایط حضانت فرزند بعد از فوت والدین چگونه خواهد بود؟

بر طبق قانون در صورت فوت یکی از والدین، حضانت فرزند بر عهده والد زنده خواهد بود. یعنی در صورت فوت پدر، مادر حضانت طفل را بر عهده خواهد گرفت. البته در صورتی که دادگاه پس از دادخواست ولی قهری، مادر را دارای صلاحیت لازم برای حضانت از فرزند نداند، حضانت از وی گرفته می‌شود.

در شرایطی که هر دو والدین کودک از دنیا رفته باشند، مسئولیت نگهداری از فرزند بر عهده جد پدری خواهد بود. در صورت فقدان جد پدری، نزدیک‌ترین خویشان به ترتیب ارث این مسئولیت را بر عهده خواهند داشت.

حق حضانت فرزند با چه اشخاصی می‌تواند باشد؟

در مورد اشخاصی که حضانت طفل را بر عهده می‌گیرند، فرضیه‌های متعددی وجود داد که باید آن‌ها را تفکیک کنیم:

در فرضی که زوجین با یکدیگر زندگی می‌کنند، بدیهی است حضانت بر عهده‌ی هر دوی آن‌هاست.
در زمان جدایی، مادر تا سن هفت سالگی و پدر بعد از آن اولویت دارد امــا چنانچه بعد از هفت سال، اختلافی در مسئله‌ی حضانت پیش بیاید، دادگاه با توجه به مصلحت کودک تصمیم می‌گیرد. بنابراین ممکن است مجددا او را به مادرش بسپارد.
در فرضی که یکی از پدر یا مادر فوت شده باشد، اولویت با شخصی است که زنده مانده یعنی به عنوان مثال با فوت پدر حضانت با مادر است حتی اگر جد پدری (پدر بزرگ پدری) زنده باشد و چنانچه هر دوی آن‌ها – یعنی پدر و مادر- فوت شده باشند، در درجه‌ی اول حضانت با جد پدری، بعد وصی (نماینده‌هایی که از سوی پدر یا جد پدری انتخاب شده) و در آخر قیم (نماینده‌ی قضایی که از سوی دادگاه انتخاب شده و می‌تواند از بستگان طفل باشد) است.

البته باید توجه داشت که قانون‌گذار تمایزی میان فرزند دختر و پسر نگذاشته و احکام فوق را به جهت تأمین بهتـر مصلحت کودک وضع نموده است؛ بنابراین چنانچه به هر طریق خلاف این مصلحت ثابت شد، دادگاه شخص دیگری را عهده‌دار حضانت می‌کند.

مضاف بر این، فرض شده که فرزند بعد از رسیدن به سن بلوغ (دختر بعد از نه سال قمری و پسر بعد از پانزده سال قمری) بهتر از هر شخصی می‌تواند مصلحت خود را تشخیص دهد؛ بنابراین بعد از این سن، خود مختار به انتخاب است.

موارد سلب حق حضانت فرزند کدام است؟

از جمله مواردی که می‌تواند منجر به سلب حضانت شود:

اعتیاد به مواد مخدر، داشتن فساد اخلاقی، جنون و ازدواج مجدد مادر است. در فرض اخیر باید توجه داشت که به ظن قانون‌گذار، مادر تا زمانی که ازدواج نکرده بهتر می‌تواند از فرزندش مراقبت کند اما اگر مادر همچنان خواستار ادامه‌ی حضانت است باید در محضر دادگاه ثابت کند که این ازدواج خللی در وظایفش ایجاد نمی‌کند و این مراقبت به مصلحت کودک نزدیک‌تر است.

موارد گفته شده تنها مثال‌هایی از دلایل سلب حضانت هستند و چنانچه به دلایل دیگری همچون تأدیب بیش از میزان متعارف، داشتن ساعات کاری طولانی یا ابتلا به بیماری واگیردار، ثابت شود که مصلحت کودک به درستی تأمین نمی‌شود، قاضی شخص دیگری را برای حضانت معین می‌کند.

آیا می‌توان بابت حضانت طفل، مطالبه‌ی دستمزد کرد؟

لازم به ذکر است که حضانت با همان ترتیب گفته شده، وظیفه‌ی اشخاص است؛ بنابراین آن‌ها نمی‌توانند بابت انجام این وظیفه‌ی قانونی مطالبه‌ی دستمزد کنند مگر در صورتی که دادگاه شخص دیگری به غیر از والدین را به عنوان قیم معین کرده باشد.

البته باید دانست این ممنوعیت، منافاتی با مطالبه‌ی نفقه‌ فرزند ندارد، به عنوان مثال اگر حضانت بر عهده‌ی مادر باشد، پرداخت مخارج مربوط به نگهداری طفل همچون پوشاک و مدرسه، همچنان برعهده‌ی پدر است. علاوه بر این موضوع، قانون‌گذار مقرر کرده که، چنانچه شخص مسئول با وجود توانایی، از نگهداری طفل امتناع ورزد یا دیگری مانع اجرای حکم حضانت شود، ذی‌نفع می‌تواند بازداشت شخص را تا زمان اجرای حکم درخواست نماید.

آیا می‌توان از حق حضانت فرزند صرف نظر کرد؟

از مهم‌ترین مسائلی که در بحث حضانت مطرح می‌شود، اثر صرف‌نظر کردن از این حق (اسقاط حق) در طلاق یا قرارداد است. به عنوان مثال خانمی در ازای گرفتن حق حضانت، مهریه‌ خود را می‌بخشد. آیا در این فرض باید گفت پدر برای همیشه حق حضانت خود را از دست داده و بازگرداندن آن ممکن نیست؟

پاسخ سؤال به این موضوع برمی‌گردد که حضانت، هم حق است و هم تکلیف؛ جنبه‌ی حق آن، قابل اسقاط است اما جنبه‌ی تکلیفش خیر. به بیان دیگر، جایی که پدر یا مادر به دلیل رعایت مصلحت کودک، موظف به نگهداری از او می‌شوند، هیچ قراردادی نمی‌تواند آن‌ها را معاف از نگهداری کند.

بنابراین اگر پدری که حق حضانت را از خود سلب کرده، ثابت کند که نگهداری طفل توسط مادر به صلاح کودک نیست (از طریق موارد سلب حضانت) می‌تواند مجددا سرپرستی او را برعهده بگیرد.

ملاقات با طفل چیست؟

شخصِ برخوردار از حق حضانت، نمی‌تواند مانع ملاقات اشخاصِ ذی‌حق (همچون پدر، مادر، خواهر و برادر) با طفل شود؛ زیرا این ملاقات‌ ها به سلامت روحی و روانی او کمک بسیاری می‌کند، به همین خاطر قانون‌گذار از این حق دفاع کرده است.

به این شکل که اگر شخصی که حضانت بر عهده‌ی اوست اجازه‌ی ملاقات طفل را به دیگری ندهد، شخص اخیر می‌تواند به دادگاه مراجعه و درخواست (دادخواست) ملاقات طفل را ارائه کند. در این صورت دادگاه وارد رسیدگی می‌شود و در صورت مصلحت، روز و ساعتی را که شخص درخواست‌کننده می‌تواند با کودک ملاقات کند تعیین می‌کند. در بعضی موارد ممکن است این ملاقات در حضور یک ناظر انجام شود.

موارد عدم مواظبت و یا انحطاط اخلاقی هر یک از والدین در قانون

اعتیاد زیان آور به الکل، مواد مخدر و قمار.
اشتهار به فساد اخلاقی و فحشا.
ابتلا به بیماری های روانی با تشخیص پزشکی قانونی.
سوءاستفاده از طفل یا اجبار او به ورود در مشاغل ضداخلاقی مانند فسا د و فحشا، تکدی گری و قاچاق.
تکرار ضرب و جرح خارج از حد متعارف.

در صورتی که به علت طلاق یا به هر جهت دیگر ابوین طفل در یک منزل سکونت نداشته باشند، هر یک از ابوین که طفل تحت حضانت او نمی باشد، حق ملاقات طفل خود را دارد. تعیین زمان و مکان ملاقات و سایر جزییات مربوط به آن ها در صورت اختلاف بین ابوین با محکمه است.

طفل را نمی توان از ابوین و یا از پدر و یا از مادری که حضانت با اوست گرفت، مگر در صورت وجود علت قانونی. همچنین ابوین مکلف هستند که در حدود توانایی خود به تربیت اطفال خویش بر حسب مقتضی اقدام کنند و نباید آن ها را مهمل بگذارند.

البته در ماده ۱۱۷۹ قانون مدنی آمده است ابوین حق تنبیه طفل خود را دارند ولی به استناد این حق نمی توانند طفل خود را خارج از حدود تأدیب، تنبیه نمایند. بیشترین ضرورت اصلاح که توسط کارشناسان مدت ها مورد چالش بود ماده ۱۱۶۸ بود که سرانجام وقتی در اصلاح با مخالفت شورای نگهبان مواجه شد در سال ۱۳۸۲ مجمع تشخیص مصلحت آن را اصلاح کرد.

با وجود اصلاح این ماده و سپردن طفل (پسر و دختر) تا هفت سال به مادر به نظر می رسد که این موضوع باید با توجه بیشتری مورد توجه قرار گیرد.

۱) در سپردن کودک به والدین به نیاز و مصلحت کودک و علاقه و میل او به یکی از والدین باید توجه بیشتری شود. هر چند کودک در سطحی نیست که بتواند مصلحت خود را دقیقاً تشخیص دهد ولی چون در طول مدتی که با یکی از والدین زندگی می کند با طرف دیگر نیز ملاقات دارد بنابراین تا حدی می توان میل و رغبت او را در واگذاری طفل به یکی از والدین مدنظر قرار داد.

۲) طبق ماده ۱۱۷۰ قانون مدنی اگر مادر، در مدتی که حضانت طفل با اوست، با دیگری شوهر کند حق حضانت از وی گرفته شده و به پدر سپرده می شود. این مساله دو اثر به دنبال دارد:

الف) این که مادران برای این که حضانت طفل را از دست ندهند ازدواج مجدد خود را به تاخیر می اندازند.

ب) هنگامی که مادران برای حفظ حضانتی که گاهی برای به دست آوردن آن متحمل سختی های بسیار شده اند، ازدواج خود را به تاخیر می اندازند، برای حفظ حضانت باید تمامی هزینه ها را به تنهایی تحمل کنند.

هر چند ولایت کودک با پدر است و نفقه او را باید پدر بدهد ولی طبق نظر کارشناسان این هزینه در تهران ماهیانه از ۳۰ تا ۸۰ هزار تومان است که با توجه به بالا بودن هزینه ها در شهرهای بزرگ مثل تهران این میزان هیچ تناسبی با میزان نیازها ندارد.

۳) در برخی کشورها حق ملاقات کودک با دیگر اعضای فامیل و خویشاوندان مثل عمو، عمه، دایی و خاله در نظر گرفته شده است مخصوصاً اگر یکی از والدین فوت کرده باشد، ولی در قانون ایران حق ملاقات تنها برای پدر و مادر پیش بینی شده است.

این در حالی است که گاهی در برخی پرونده ها که مادر فوت کرده بود، پدر برخلاف میل و رغبت کودک از ملاقات او با دیگر اعضای فامیل مادری خودداری کرده است و هیچ راه حل قانونی برای حل این مساله که رابطه مستقیم با نیاز کودک دارد، وجود ندارد.

حتی این مسائل گاهی چنان حاد و پیچیده می شود که برخی کارشناسان معتقدند که با وجود اصرار و تمایل زنان برای گرفتن حضانت کودکان خود و افزایش سن حضانت تا سن بلوغ اجتماعی چندان به سود آن ها نیست و با توجه به حدود مسؤلیت هایی که به مادر تحمیل می شود، این مسأله علاوه بر افزایش مسوولیت های مادر موجب کاهش اختیارات و آزادی مادران می شود و با توجه به افزایش سن فرزند و به تبع آن نیازهای او وظیفه مادر سنگین تر شده و از طرف دیگر احتمال ازدواج مجدد برای مادر که یک حق مسلم و طبیعی است، از بین می رود.

می‌توان به این نتیجه رسید که رعایت مصلحت طفل همان چیزی است که می‌تواند همه‌ی احکام مربوط به حضانت را تحت تأثیر قرار دهد.

شرایط حضانت فرزند

به طور کلی شرایط حضانت فرزند پیش از طلاق زوجین بر عهده هر دوی آن‌ها می‌باشد، مگر اینکه یکی از زوجین فوت کند و یا از قبول مسئولیت سرباز زند.

بر طبق قانون برای دختران ۹ سالگی و برای پسران ۱۵ سالگی به عنوان سن حضانت در نظر گرفته شده است. در این مدت هیچ کدام از والدین که حضانت فرزند به آن واگذار شده است، نمی‌توانند مسئولیت‌های خود را در قبال فرزند ترک نمایند

سلب حضانت فرزند از پدر یا مادر

حق حضانتی که به عهده والدین است ممکن است در شرایط خاصی به تقاضای نزدیکان و خویشاوندان طفل یا قیم او، از والدین سلب شود. در این زمینه قانون مقرر داشته است:

هرگاه در اثر عدم مواظبت و یا انحطاط اخلاقی پدر و مادری که طفل تحت حضانت او است، صحت جسمی یا تربیت اخلاقی طفل در معرض خطر باشد، دادگاه می‌تواند با تقاضای بستگان، قیم و یا رئیس حوزه قضائی، ترتیب مقتضی دیگری را برای حضانت فرزند اتخاذ نماید. مواردی که می‌تواند از مصادیق تغییر حضانت باشد عبارتند از:

اعتیاد زیان‌آور به الکل، مواد مخدر، قمار
اشتهار به فساد اخلاقی و فحشا
ابتلا به بیماری روانی به تشخیص پزشکی قانونی
سوءاستفاده از طفل یا اجبار او به ورود به مشاغل ضداخلاقی مانند فساد، فحشا، تکدی‌گری، قاچاق
تکرارضرب و جرح خارج از حد متعارف

چنانچه مادر در دورانی که حضانت با اوست ازدواج نماید و یا اینکه عدم صلاحیت او را زوج اثبات نماید مواردی که فوق ذکر شد می‌تواند از مصادیق تغییر حضانت باشد . هر یک از پدر یا مادر که مدعی عدم صلاحیت طرف مقابل است، می‌تواند دادخواست سلب حضانت را به استناد یک یا چند مورد از موارد بالا به دادگاه ارائه کند.

البته صرف ادعا کافی نیست و باید دلایل قابل قبولی به دادگاه ارائه دهد. ممکن است دادگاه موارد دیگری را نیز مشمول عدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی دارنده حضانت بداند؛ مانند کار وقت‌گیری که مانع نگه‌داری شایسته طفل باشد، یا سهل‌انگاری و بی‌توجهی مداوم به سلامت جسمانی یا تربیت اخلاقی طفل که تشخیص آن با دادگاه است.