تمکین
همین که نکاح یا ازدواجی از منظر قانونی و شرعی به درستی واقع شد، به دنبال خود حقوق و تکالیفی را برای زوجین ایجاد میکند. تمکین در لغت به معنای ملزم کردن می باشد و معنای اصطلاحی تمکین در علم حقوق برگرفته از متون فقهی ماست آنچه از مفهوم تمکین دریافت می شود به معنای اطلاعت زن از همسرش می باشد. مقصود از تمکین به معنای عام، فرمانبرداری و اطاعت کردن هست و به معنای خاص، برقراری روابط زناشویی است.
مقصود از این رابطه نیز مفهوم عامی است که همهی روابط شخصی (غیر مالی) و مالی زوجین را دربرمیگیرد تمكین در لغت به دو معنا است ۱-سلطه و اختیار دادن به دیگری است ۲- مستقر کردن و تثبیت کردن.
در ماده 1085 قانون مدني مقرر شده : زن مي تواند تا مهر به او تسليم نشده از ايفاء وظايفي كه در مقابل شوهر دارد امتناع كند.
تمکین عام، به معنی قبول ریاست شوهر بر خانواده و محترم شمردن اراده او در تربیت فرزندان و اداره مالی و اخلاقی خانواده است و تمکین خاص ناظر به رابطه جنسی زن با شوهر و پاسخ دادن به خواستههای مشروع او است مشروط براين كه مهر او حال باشد و اين امتناع باعث اسقاط حق نفقه نخواهد بود.
انواع تمکین
الف: تمکین عام
ب: تمکین خاص
تمکین عام
در معنای کلی تمکین به معنای اطلاعات از شوهر می باشد. به عبارت دیگر مفهوم تمكين عام فرمانبرداري در تمام امور كلي زندگي مي باشد و زن موظف به پيروي و اطاعت از شوهر است قانون هم اشاره كرده رياست خانواده از خصائص مرد است. در مورد ضمانت اجرای عدم اجرای این موارد از طرف هرخانمی فقط ندادن نفقه است و نه هیچ چیز دیگر.
ماده ۱۱۰۵ قانون مدنی – «در روابط زوجین ریاست خانواده از خصائص شوهر است.»
ماده ۱۱۱۴ قانون مدنی – «زن باید در منزلی که شوهر تعیین می کند سکنی نماید مگر آنکه اختیار تعیین منزل به زن داده شده باشد.»
همچنین لازم است زن در منزلی که شوهر انتخاب می کند و البته متناسب با شأن زوجه باشد سکونت نماید تا در واقع مرد به زن دسترسی داشته باشد مگر اینکه انتخاب مسکن با زوجه در عقد نکاح شرط شده باشد ولی در عین حال بایستی پس از انتخاب مسکن تمکین عام از شوهر داشته باشد تا ناشزه محسوب نشود.
آیا تمکین عام باعث از بین رفتن حق حبس زوجه می شود؟
بر طبق ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی: «زن می تواند تا مهر به او تسلیم نشده از ایفاء وظایفی که در مقابل شوهر دارد امتناع کند مشروط بر این که مهر او حال باشد و این امتناع مسقط حق نفقه نخواهد بود.»
ماده ۱۰۸۶ نیز مقرر داشته : « اگر زن قبل از أخذ مهر به اختیار خود به ایفاء وظایفی که در مقابل شوهر دارد قیام نمود دیگر نمی تواند از حکم ماده قبل استفاده کند مع ذلک حقی که برای مطالبه مهر دارد ساقط نخواهد شد.»
عدم تمکین
طبق ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی ایران نفقه عبارت است از همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن، البسه، غذا، اثاث منزل و هزینه های درمانی و بهداشتی و هر آنچه را به صورت عادت یا احتیاج لازمه زندگی وی باشد.
زن را موظف به اطاعت از شوهر چه در امور جاریه زندگی و چه در مسائل زناشویی نموده است و در مقابل این تمکین، وی را مستحق دریافت نفقه دانسته است. عدم تمکین زن به هر صورتی که باشد، باعث می شود حکم زن ناشزه به وی اطلاق شود. در واقع زن ناسازگاری که بدون داشتن هیچ عذر و بهانه ای از شوهرش تمکین نکند، ناشزه است و بنابراین از دریافت نفقه محروم می شود.
لازم به ذکر می باشد ناشزه به حالتی گفته می شود که وظایف و حقوقی که زن و مرد نسبت به همسر خود دارند را رعایت نکنند هرگاه نشوز و نافرمانی و عدم انجام تکالیف و وظایف، از سوی زن باشد و از انجام تکالیف خود سرباز زند، مرد میتواند زمینه آن را از بین ببرد و مرد می تواند نزد محاکم شکایت نماید و به نحوی زن را ناشزه نماید.
هرگاه نافرمانی از سوی مرد باشد و مرد در تکالیف و انجام وظایف زناشویی خود امتناع ورزد زن با مراجعه به دادگاه می تواند نسبت به عدم انجام تکالیف مرد شکایت نماید و به طوری که زن و مرد یکدیگر را به انجام تکالیفشان ملزم نمایند. به عبارتی دیگر نقطه مقابل تمکین است.
مواردی که شامل ناشزه می شود
تمکین اقامت در اقامتگاه دائمی شوهر است یعنی زن برای دریافت نفقه باید در خانه شوهر زندگی کند مگر یک استثنا و آن اینکه در خود عقد ازدواج شرطی غیر از آن شده باشد که زن در منزل دیگری یا خانه دیگری زندگی کند.
اگر زن بدون دلیل موجه و بدون موافقت شوهر خانه را ترک کند و حتی در خانه پدر یا مادر خویش اقامت کند مرد می تواند از دادن نفقه وی امتناع کند و آن را پرداخت نکند.
مورد دیگر الزام زن به حسن معاشرت با شوهر خویش است زنی که بدون دلیل موجه از تمکین خودداری و زن ناشزه یعنی نافرمان و خاطی نامیده می شود و در این صورت علاوه بر اینکه مرد از دادن نفقه معاف خواهد بود بلکه می تواند تقاضای طلاق وی را نیز از دادگاه بخواهد و می تواند تجدید فراش (زن دیگر اختیار کند) کند.
سوء رفتار زن یا انتخاب شغلی مغایر با شوون اخلاقی و وظایف زناشویی و داشتن معاشران فاقد صلاحیت اخلاقی از دیگر موارد نشوز محسوب خواهد شد. البته تمکین به معنای تسلیم بی چون چرای زن در مقابل مرد و پاسخ دادن به خواسته های نامشروع وی نیست.
چنانچه زن به دلیل عذر شرعی یا مسائل پزشکی قادر به ایفای وظایف زوجیت نباشد یا برای انجام واجب شرعی ناچار باشد به مسافرت برود و از شوهر اجازه نگیرد ناشزه محسوب نمی شود و نفقه وی بر عهده شوهر است.
نکته لازم و ضروری در تمکین
اما این تمکین یک حکم همیشگی و بی چون و چرا نیست و یکسری استثنائاتی در قانون پیش بینی شده که در آن شرایط زن میتواند از شوهرش اطاعت نکند و در عین حال از همهی حقوقی که دارد برخوردار شود. مانند وقتی که شوهر دارای بیماری مقاربتی باشد، که طبق ماده ۱۱۲۷ قانون مدنی زن حق دارد که از رابطهی جنسی با او خودداری کند. برخی دیگر از استثنائات که عذر موجه زن برای تمکین نکردن محسوب میشوند از این قبیل هستند :
- بیماری و ناتوانی خود زن به حدی که قادر به انجام وظایفش نباشد.
- حالتی که زن برای دوری کردن از اعمال حرام در واقع اطاعت از خداوند تمکین نمیکند، مانند وقتی که زن در حال حیض و نفاس و احرام باشد که در این شرایط نمیتواند رابطهی جنسی داشته باشد.
- ترس از ضرر مالی و بدنی و شرافتی برای زن وجود داشته باشد.
- خودداری کردن از تمکین و اطاعت کردن تا زمان پرداخت مهریه توسط شوهر.
حق حبس
حق حبس یعنی یکی از دو طرف قرارداد اجرای تعهد را موکول به اجرای تعهد توسط دیگری کند. در صورتی که مهریه زن عندالمطالبه باشد می تواند تا زمانی که مهریه او به صورت کامل پرداخت نشده است از تمکین امتناع کند. این حق زن برای عدم تمکین که به صورت قانونی می باشد را حق حبس زوجه می گویند.
حق حبس در عقد ازدواج باید قبل از نزدیکی انجام شود و همچنین میبایست دختر باکره باشد حتی اگر یکبار هم نزدیکی صورت گرفته باشد حق حبس ساقط می گردد. در زمان حق حبس زوجه می تواند نفقه و مهریه دریافت کند بدون اینکه تمکین نماید.
آثار استفاده از حق حبس زوجه
اگر زن از حق حبس خود استفاده کند و آن را اعمال نماید، یکسری آثاری را به دنبال خواهد داشت از جمله:
زن را نمیتوان اجبار به برقراری رابطه و ایفای وظایف زناشویی کرد. درصورتی که مهریه قسط بندی شده باشد، زن تا پایان دریافت تمامی اقساط مهر میتواند از حق حبس استفاده کند.
زن در این مدتی که حق حبس را اعمال میکند، باید نفقه خود را از شوهر دریافت کند. بنابراین اگر زن حاضر به برقراری رابطه با همسرش باشد ولی آن را موکول به دریافت مهریه که حق اوست کند، مرد مکلف است که نفقه همسرش را پرداخت کند. در صورتی که شوهر از پرداخت نفقه خودداری کند، زن حق شکایت کیفری از شوهرش را خواهد داشت.