تسهیلات بانکی و اقسام آن
تسهیلات یک برنامه رسمی کمک مالی است که توسط یک بانک و موسسه مالی و اعتباری برای کمک به شرکتی که به سرمایه در گردش نیاز دارد، ارائه میشود. افراد حقیقی و حقوقی که با توجه به نوع فعالیت و معامله مورد نظرشان در جهت اجرای پروژه هایشان یا معامله ای خاص با بانک مشارکت نمایند که شامل تسهیلات می گردند .
بانک با ایجاد دارایی های درآمدزا در پایان هر دوره مالی به سود رسیده و دوباره با استفاده از سودهای جمع آوری شده و منابع جدید که خود شامل افزایش سرمایه و یا ایجاد بدهی های دیگر فعالیت خود را گسترش می دهد که به چنین فعالیت هایی تسهیلات بانکی می گویند .
اقسام تسهیلات بانک
تسهیلات بانکی شامل عقودی می شوند که با عنوان عقود مشارکتی از آن یاد می کنند در تقسیم بندی عقود مشارکتی به اقسام مختلف که در متن زیر شرح داده شده می شود.
مشارکت مدنی
قراردادی است که از طریق آن اشخاص حقیقی یا حقوقی سرمایه های خود را که (مادی یا معنوی) است به صورت سهم الشرکه نقدی یا غیر نقدی ارزش گذاری کرده و به صورت شریکی و برای انجام کار معین و مشخص شده در زمینه فعالیت های تولیدی، بازرگانی و خدماتی برای مدت محدود و به قصد منفعت بکار میگیرند.
یکی دیگر از رایجترین قرارداد مشارکت مدنی، عقد قرارداد با بانک است این قرارداد زمانی بسته میشود که فرد میخواهد سرمایهگذاری انجام دهد و به تبع آن با دریافت سرمایه از بانک، بانکی را نیز در سرمایهگذاری خود شریک می کند .
از انواع دیگر قرارداد مشارکت مدنی خصوصی این چنین است که به وسیله آن یک طرف سرمایه مادی خود و طرف دیگر سرمایه معنوی خود را برای مشارکت در میان میگذارد. در این حالت یکی از طرفین سرمایه و طرف دیگر عهده دار مدیریت فعالیت مورد نظر میشود که طرف اول را مالک و طرف دوم را عامل مینامند.
مشارکت حقوقی
عبارت است از تأمين قسمتی از سرمايه شرکتهای سهامی جديد يا خريد قسمتی از سهام شرکتهای سهامی توسط بانک انجام می گیرد . طبق قانون بانکها از طریق مشارکت حقوقی در راستای کمبود سرمایه شرکتهای سهامی تولیدی از جمله (صنعتی، معدنی، کشاورزی، ساختمانی) و شرکتهای سهامی بازرگانی و خدماتی را تامین می کنند و در پایان هر دوره مالی همانند دیگر سهامداران به نسبت سرمایه، در سود شرکت سهیم میشوند.
بارز ترین تفاوت مشارکت مدنی و حقوقی را در شخصیت حقوقی مطرح می کنند .
مشارکت حقوقی تابع قانون تجارت است و دارای شخصیت حقوقی می باشد.
در مقابل مشارکت مدنی تابع قانون مدنی است و فاقد شخصیت حقوقی می باشد.
از تفاوت های دیگر مشارکت مدنی و حقوقی می توان به مشارکت حقوقی که در ارتباط با شرکتهای سهامی عام است مسئولیت سهامداران محدود به ضوابط و مقرّراتی است که در اداره شرکتهای سهامی در نظر گرفته میشود اما در مشارکت مدنی مسئولیت نسبت به عملیات شرکت و سرمایهگذاریها بر عهده کلیه شرکا است.
تمدید مشارکت، دیگر تفاوت مشارکت مدنی و مشارکت حقوقی است. یعنی در پایان قرارداد مشارکت مدنی طرفین میتوانند نسبت به تمدید آن به توافق برسند اما در مشارکت حقوقی اغلب بانکها در صورت تبدیل یا تمدید قرارداد، نقش تعیینکننده دارند و…
قرض الحسنه
یکی از انواع روش های اخذ تسهیلات بانکی قرض الحسنه است. در ابتدا معنی ساده قرض الحسنه آشنا می شویم که به قرضی می گویند که شامل بهره بانکی نشود .
قرض الحسنه قراردادی است که بموجب آن بانک ( به عنوان قرض دهنده) مبلغ معینی را طبق ضوابط و مقررات مقرر شده در دستورالعمل های بانکی به اشخاص اعم از حقیقی و حقوقی ( به عنوان قرض گیرنده ) به قرض واگذار می کند.
در نظام بانکی اعطای قرض الحسنه در موارد مقرر مجاز است از جمله کارگاهها و واحدهای تولیدی متعلق به اشخاص حقيقي يا حقوقي به منظور کمک به افزايش توليد ، شرکت های تعاونی به منظور ايجاد کار ، هزينه ازدواج و تهيه جهيزيه و …
لازم به ذکر می باشد به موجودی این حساب ها هیچ گونه سودی تعلق نمی گیرد ولی صاحبان این حساب می توانند در قرعه کشی های بانکی شرکت نمایند و از جوایز آنها بهرهمند گردند .هدف از سپرده قرض الحسنه به نوعی کمک به خانواده های نیازمند و پاداش و اجر معنوی و اخروی می باشند .
مضاربه
به موجب ماده ۵۴۶ قانون مدنی ، مضاربه عقدی است که بموجب آن ، احد متعاملین سرمایه می دهد با قید اینکه طرف دیگر با آن تجارت کند و در سود آن شریک باشند . صاحب سرمایه ، مالک و عامل ، مضارب نامیده می شود.
قراردادی که میان عامل و صاحب سرمایه ( مالک ) بسته شده و به این صورت است که عامل با سرمایه صاحب مال به تجارت پرداخته و در برابر آن به نسبت درصدی در سود با وی شریک میشود که البته اگر سودی به دست آید آن را با دارنده مال بر پایه قرارداد تقسیم میکند. شرط اساسی درستی مضاربه قبول خطر از جانب صاحب سرمایه و عدم ضمانت عامل نسبت به سرمایهاست به عبارتی دیگر باید ریسک نمود در غیر این صورت سرمایه به عنوان قرض است و پس از انعقاد مضاربه، عامل نمیتواند سرمایه را با سودی کمتر به شخص دیگری واگذارد.
لازم به ذکر می باشد در عقد مضاربه صاحب سرمایه، سرمایه خود را در اختیار مضارب قرار میدهد تا مضارب با آن تجارت نماید و مضارب متعهد می شود که با آن سرمایه تجارت کند و سهمی از سود را که مشخص شده، به مالک سرمایه بپردازد.
مزارعه
یکی از طرفین زمینی را برای مدت معینی به طرف دیگر میدهد تا در آن زراعت و کشت و کار انجام دهد و حاصل را میان طرفین تقسیم کنند. مالک زمین را مزارع و کسی که زراعت میکند، عامل میگویند همچنین در عقد مزارعه لازم نیست که متصرف زمین، مالک آن هم باشد.
در مورد عقد مزارعه گفتن این نکته الزامی است که عقد مزارعه عقدی است لازم بدین معنی که هیچ کدام از دو طرف معامله، حق برهم زدن معامله را ندارند، مگر با رضایت یکدیگر باشد.
مساقات
مساقات در معنای لغوی به معنای سیراب نمودن و و آب دادن است و در تعریف حقوقی به قراردادی گفته می شود که میان صاحب باغ و یا صاحب درختان با شخصی به جهت نگهداری از باغ گفته می شود در این میان دیگر با عامل است که متعهد شود به درختان و باغ رسیدگی نماید و آنها را آبیاری کند و در نهایت محصول بهدستآمده را به نسبتی که قبلاً توافق کرده بودند، میان هر دو تقسیم نماید.لازم به ذکر می باشد جعاله برای عقد مساقات لازم نیست طرف عقد مساقات مالک اصل درختها باشد ، بلکه کافی است که مالک منافع آنها باشد.
جعاله
جعاله در لغت به معنی دستمزد است که در قبال انجام عملی فرد مزدی دریافت می نماید.
به عبارت دیگر می توانیم معنی جعاله را چنین عنوان کنیم که ملتزم کردن فرد به پرداخت مزد و اجرت در قبال انجام عملی اعم از اینکه عمل انجام شده مشخص و معین باشد یا نامعین در ماده 561 قانون مدنی عبارت است از «التزام شخصی به ادای اجرت معلوم در مقابل عملی اعم از این که طرف، معین باشد یا غیرمعین.» .
شرایط عمل مورد جعاله
کارهایی مورد جعاله قرار میگیرند که شرایط زیر را داشته باشند:
1- کار مورد جعاله، حلال و مشروع باشد. چرا که جعاله بر انجام کارهای حرام مثل زنا باطل است.
2- کار، غرض و منفعت قابل توجه عقلایی داشته باشد، بنابراین جعاله بر انجام کارهای عبث و بیهوده از قبیل کشیدن تمام آب چاه یا رفتن به اماکن خطرناک و تاریک صحیح نیست.
3- عمل مورد جعاله از کارهای واجب بر جاعل نباشد. به عنوان مثال، جاعل بگوید هر کسی نماز ظهر و عصر مرا بخواند، مبلغی مشخص به او میدهم که در این صورت جعاله باطل است.
عقد مشارکت
در عقد مشارکت ، طرفین سرمایه ها و سهم الشرکه خود را روی هم می گذارند تا به هدفی که بموجب قرارداد تعیین شده است ، دست یابند . موضوع این قرارداد می تواند ساخت یک ساختمان ، احداث یک کارخانه یا ساخت یک کشتی و موارد مشابه باشد که بانک با پرداخت مبالغی به مشتری ، در فعالیتهای اقتصادی مربوطه شریک و سهیم می شود و مشتری نیز تعهد می کند که پس از انجام و تحقق مشارکت ، سهم الشرکه بانک را بنا به تقویم بانک یا بر اساس فرمول مورد توافق ، خریداری نماید .
و نحوه محاسبه سهم الشرکه نیز معمولاً چنین است که مبلغ پرداختی توسط بانک به اضافه سود دوران مشارکت (به عنوان حداقل سود) به نسبت زمانی که وجه در اختیار مشتری بوده ، محاسبه گردیده و مشتری مکلف به خرید سهم الشرکه بانک خواهد بود . وکیل بانکی
مشارکت حقوقی
در این نوع مشارکت ، بانک با تامین قسمتی از سرمایه شرکت سهامی جدید و یا خرید قسمتی از سهام شرکتهای سهامی موجود ، در این شرکتها سهیم و شریک می شود.
وکیل بانکی
مضاربه
بموجب ماده ۵۴۶ قانون مدنی ، مضاربه عقدی است که بموجب آن ، احد متعاملین سرمایه می دهد با قید اینکه طرف دیگر با آن تجارت کند و در سود آن شریک باشند . صاحب سرمایه ، مالک و عامل ، مضارب نامیده می شود . بانکهای ایران به مشتریان خود که تاجر هستند این تسهیلات را اعطا می کنند با این شرط که مشتری با این وجوه تجارت کرده و کالا خرید و فروش نماید و طرفین در سود حاصل از فعالیتهای تجاری با هم شریک و سهیم باشند .
مزارعه
به موجب ماده ۵۱۸ قانون مدنی ، مزارعه عقدیست که به موجب آن احد طرفین زمینی را برای مدت معین به طرف دیگر می دهد که در آن زراعت کرده و حاصل را تقسیم کنند ، سهم هریک از طرفین نیز به صورت سهم و بخشی از محصول و حاصل زراعت مشخص می شود . مزارعه در تسهیلاتی که برای امور کشاورزی داده می شود ، کاربرد دارد.
مساقات
به موجب ماده ۵۴۳ قانون مدنی و مقررات بانکی ، مساقات معامله ای است که بین صاحب درخت و امثال آن با عامل در مقابل حصه مشاع معین از ثمره ، واقع می شود و ثمره شامل میوه و برگ و گل و غیره می باشد . این تسهیلات در زمینه های باغ داری مصداق داشته و قابل استفاده است . عقد مزارعه و عقد مساقات در سیستم بانکی ایران کمتر مورد استفاده واقع شده و در واقع جزء عقود مهجور می باشند .وکیل بانکی
سرمایه گذاری مستقیم
یک روش دیگر که در قانون عملیات بانکی بدون ربا پیش بینی شده و جزء عقود مشارکتی است ، ولی در واقع تسهیلات نیست ، سرمایه گذاری مستقیم است . به این خاطر که در این روش ، بانک بطور مستقیم در پروژه ای شریک یا سهیم می شود .
بموجب ماده ۲۸ آیین نامه اجرایی قانون عملیات بانکی بدون ربا ، سرمایه گذاری مستقیم عبارت است از تأمین سرمایه لازم جهت اجرای طرحهای تولیدی و طرحهای عمرانی انتفاعی توسط بانکها .
البته سرمایه گذاری مستقیم مختص بانکهای دولتی بوده و به موجب مقررات بانکی ، بانکها باید برنامه اختصاص وجوه برای سرمایه گذاری مستقیم خود را با رعایت دستورالعمل های مربوطه به بانک مرکزی گزارش دهند تا همراه بودجه کل کشور تقدیم مجلس شود . در بین عقود مشارکتی ، مشارکت حقوقی نیز وضعیتی مشابه سرمایه گذاری مستقیم دارد .وکیل بانکی
عقود مبادله ای
فروش اقساطی
فروش اقساطی در واقع بیعی است که بهاء و ثمن آن به جای آنکه نقدی دریافت شود ، تمام یا قسمتی از آن به اقساط مساوی یا غیر مساوی از خریدار دریافت می شود . بیع نیز بر اساس ماده ۳۳۸ قانون مدنی ایران عبارتست از تملیک عین به عوض معلوم. بر اساس مقررات بانکی ایران ، فروش اقساطی در سه بخش قابل تحقق و امکانپذیر است :
الف ) فروش اقساطی جهت تأمین سرمایه در گردش واحدهای تولیدی ( مواد اولیه-لوازم یدکی – ابزار کار مصرفی و سایر نیازهای اولیه مورد احتیاج واحدها )
ب) فروش اقساطی وسایل تولید : ماشین آلات – وسایل حمل و نقل – کالاهای مصرفی بادوام و تأسیسات
ج) فروش اقساطی مسکن
د)اجاره به شرط تملیک
اجاره به شرط تملیک به عنوان یک عقد خاص و مجزا در حقوق ایران سابقه ای ندارد و با قانون عملیات بانکی بدون ربا وارد ادبیات حقوقی ایران شده است.
بر اساس ماده ۵۷ آیین نامه اجرایی قانون عملیات بانکی بدون ربا ، اجاره به شرط تملیک ، عقد اجاره ای است که در آن شرط شود که مستاجر در پایان مدت اجاره و در صورت عمل به شرایط مندرج در قرارداد ، عین مستاجر را مالک ،شود . پس آنچه که به عنوان شرط تملیک در ضمن عقد اجاره می آید در واقع شرط نتیجه است و نه شرط فعل.
در این عقد بانک ، مالی را به مشتری اجاره می دهد با این شرط که در پایان مدت اجاره و در صورتی که به همه شروط آن عمل گردیده و مستأجر نیز تمامی اقساط را پرداخته باشد ، عین مستأجره به مالکیت مشتری در می آید.
میزان مال الاجاره نیز با توجه و با در نظر گرفتن ۳ عامل تعیین می شود :
-
قیمت تمام شده ( شامل قیمت خریداری شده توسط بانک به اضافه هزینه های خرید )
-
مدت اجاره به شرط تملیک
-
سود مناسب برای بانک .
در هر حال بانک ها مکلفند حداقل ۲۰ درصد از قیمت تمام شده را بابت قسمتی از مال الاجاره پیش دریافت نمایند. در مورد این عقد و همچنین در مورد فروش اقساطی آنچه که عملاً اتفاق می افتد ، این است که مشتری و متقاضی امر خرید مال را به عهده داشته و پس از خرید ، ،به عاملیت و نمایندگی از طرف بانک ،تسهیلات ملک یا مال توسط بانک به مشتری (به اجاره یا به اقساط) واگذار می گردد .وکیل بانکی
جعاله
ماده ۵۶۱ قانون مدنی ایران ، عقد جعاله را اینگونه تعریف کرده است :
جعاله عبارتست از التزام شخصی به ادای اجرت معلوم در مقابل عملی ، اعم از اینکه طرف معین باشد یا غیرمعین.
ماده ۶۶ آیین نامه اجرایی قانون عملیات بانکی بدون ربا نیز جعاله را اینگونه تعریف کرده است : از نظر این آیین نامه ، جعاله عبارتست از التزام شخص جاعل یا کارفرما به ادای مبلغ یا اجرت معلوم در مقابل انجام عملی معین طبق قرارداد ، طرفی که عمل را انجام می دهد ، عامل یا پیمانکار نامیده می شود .
بانکها می توانند هم به ،ملتزم را جاعل و طرف را عامل و اجرت را جُعل می گویند . در عقد جعاله صورت عامل و هم به صورت جاعل در قرارداد حضور و نقش داشته و در واقع هزینه های انجام عمل را پرداخت نمایند و مطابق ماده ۶۸ آیین نامه اجرایی قانون عملیات بانکی بدون ربا ، اگر بانک در قرارداد جعاله عامل باشد ، باید حق انعقاد جعاله ثانوی را نیز داشته باشد و با این ترتیب ، انجام کاری را که به عهده گرفته است را با انعقاد قرارداد جعاله ثانوی به دیگری محول می کند.
بیع سلف
سلف یا سلم یکی از انواع عقد بیع است که کاملاً برعکس فروش اقساطی می باشد در فروش اقساطی مبیع حال بوده و ثمن موجل بوده و در اینجا مبیع موجل است ولی ثمن نقداً پرداخت می در اینجا خریدار نسبت به پیش خرید نقدی مالی اقدام می کند و این عقد بیشتر در مورد ،شود محصولات کشاورزی یا کالاهای تولیدی کارخانجات مصداق دارد.
وکیل بانکی
در عملیات بانکی ، بانکها می توانند نسبت به پیش خرید محصولاتی که دارای شرایط زیر باشند اقدام نمایند.
الف ) توسط واحد درخواست کننده تولید شوند .
ب) سریع الفساد نباشند
ج) سهل البیع باشند.
خرید دین
خرید دین یا تنزیل اسناد تجاری به معنای آن است که دینی به سررسید آینده به مبلغی کمتر از در واقع معادل بهره ،مبلغ اسمی آن به دیگری واگذار شود ، مبلغی که از بهای اسمی کسر می گردد پول از زمان پرداخت توسط خریدار تا زمان سررسید دین است .
قبل از تصویب قانون فوق الذکر ، خرید دین به موجب ضوابطی که به تصویب شورای پول و اعتبار و هیأت وزیران رسیده بود ، در سیستم بانکی ایران مورد عمل بوده و بر اساس مقررات یادشده ، بانک ها می توانستند دیون تجاری متکی به اسناد تجاری را خریداری نمایند . به موجب ماده ۸۷ آیین نامه قانون عملیات بانکی بدون ربا که در سال ۱۳۹۰ به تصویب رسیده ، بانکها می توانند دیون موضوع اسناد و اوراق تجاری مدت دار را خریداری نمایند و بر اساس ماده ۸۸ همان آیین نامه ، اسناد و اوراق تجاری به آن دسته از اسناد و اوراق بهادار اطلاق می گردد که مفاد آن حاکی از طلب حقیقی متقاضی باشد.
استصناع
استصناع عبارت است از توافق با صاحبان صنایع برای ساختن شی معین برای پیشنهاد دهنده است . استصناع در واقع نوعی عقد بیع است که تحت عنوان “قرارداد سفارش ساخت” نیز از آن یاد می شود . بانک می تواند وجوه لازم برای خرید کالاهایی که مشتری سفارش ساخت آن را به سازنده کالا داده است را تأمین و پرداخت نمایند.وکیل بانکی
به موجب ماده ۷۷ آیین نامه اجرایی قانون عملیات بانکی بدون ربا استصناع عقدی است که به موجب آن یکی از طرفین در مقابل مبلغی معین ، متعهد به ساخت (تولید ،تبدیل و تغییر) اموال منقول و غیر منقول ، مادی و غیر مادی با مشخصات مورد تقاضا و تحویل آن در دوره زمانی معین به طرف دیگر می گردد . بر مبنای استصناع ، سفارش دهنده با انعقاد قرارداد با سازنده یا پیمانکار ، سفارش انجام کار یا ساخت کالای خاصی که قرار است انجام شود را می دهد و با پرداخت هزینۀ آن در زمان قرارداد یا طبق یک جدول زمانی مشخص ، تامین مالی را انجام می دهد و کار انجام شده یا کالای ساخته شده با مشخصات معین را در سررسید زمانی معین دریافت می کند.وکیل بانکی
در عملیات بانکی بانک هزینه های لازم جهت سفارش ساخت را پرداخت نموده و پس از آنکه کالا یا ماشین آلات سفارش داده شده ، ساخته و آماده شد ، یا مشتری نقداً وجوه تادیه شده توسط بانک را پرداخت نموده و کالا را تحویل می گیرد یا اینکه با بانک توافق می کند که وجوه پرداخت شده بابت ساخت کالا را به صورت اقساطی به بانک بازپرداخت کند که در اینجا از مکانیسم فروش اقساطی نیز استفاده می شود.
بر اساس ماده ۷۸ آیین نامه قانون عملیات بانکی بدون ربا ، بانکها در قالب عقد استصناع به مشتریان تسهیلات اعطا نموده و ساخت موضوع استصناع را در قالب قرارداد استصناع دیگری ، به سازنده واگذار می نمایند و طبق ماده ۷۹ اموال موضوع این عقد نباید ساخته شده باشد و باید دارای مشخصات مورد تقاضا و برخوردار از استانداردهای قابل قبول در کشور بوده و ویژگیهای آن از قبیل اندازه ، حجم ، کیفیت ، کمیت و غیره بطور صریح در عقد ذکر شود و طبق ماده ۸۰ همان آیین نامه ، در عقد استصناع مبلغ و نحوه پرداخت آن باید معلوم و مشخص باشد .
مرابحه
مرابحه نیز از انواع عقد بیع است و در این نوع معامله ، شخص معامله کننده با گرفتن مقداری سود ، معامله را به دیگری واگذار می کند و در واقع این معامله مبتنی بر قیمت تمام شده است و لازم است که فروشنده قیمت تمام شده کالا و سود خود از معامله را اعلام نماید و سپس می تواند به صورت نقد یا بصورت اقساطی ، کالا را به مشتری واگذار کند . طبق ماده ۸۲ آیین نامه قانون عملیات بانکی بدون ربا ، بانکها مجاز شده اند که به سفارش و درخواست متقاضی ، مبادرت به تهیه و تملک اموال و خدمات نموده و سپس آن را در قالب عقد مرابحه به متقاضی واگذار نمایند و بر اساس ماده ۸۳ ، بانکها باید قبل از انعقاد عقد مرابحه اطمینان حاصل نمایند که اصل منابع و سود متعلقه در طول مدت قرارداد قابل برگشت می باشد مضاف آنکه بموجب ماده ۸۵ بانکها مکلف شده اند تا تمهیدات لازم برای استفاده از ابزارها و کارت های الکترونیکی را در قالب عقد مرابحه فراهم نمایند
موسسه حقوقی وکیل برتر شامل خدمات حقوقی ، وکیل دادگستری و انواع مشاوره حقوقی به شما بازدید کننده محترم میباشد