سر پرستی کودکان بی سرپرست
سرپرستی کودکان بی سرپرست که به فرزند خواندگی نیز معروف است یکی از مسائل مهم و جذاب حقوقی است که می تواند پاسخگوی سوالات بسیاری از خانواده های مشتاق به پذیرش این کودکان باشد .
ما نیز در این نوشتار قصد داریم به بررسی احکام مربوط به پذیرش کودکان بی سرپرست بپردازیم .
فرزند خواندگی یا سرپرستی ؟!
فرزندخواندگی به آن صورت که در برخی از کشورها مرسوم و مشهود است در کشور ما به رسمیت شناخته نشده است .حقوق ایران نهاد دیگری به نام سرپرستی کودکان بی سرپرست دارد که بر اساس آن کودک می تواند با شرایطی وارد یک خانواده شود .
زیرا در کشور ما بر اثر عللی چون مرگ پدر و مادر یا نبود اقوامی که توانایی نگهداری و سرپرستی این کودکان را داشته باشند کودکانی بدون حامی و پشتیبان باقی می‌مانند .که لازم است توسط مؤسسات دولتی یا غیردولتی مورد حمایت قرار گیرند.
البته گاهی برخی از زوجین خواهان پذیرش این کودکان می‌شوند که بنابر قانون، شرایط حضانت کودکان بی سرپرست وضع شده است که در ادامه با آنها آشنا می‌شویم.
کودکان بی سرپرست
یک کودک زمانی می‌تواند فرد مفیدی برای جامعه‌ی خود باشد که دوران کودکی و نوجوانی خود را در آغوش گرم خانواده و در کنار پدر و مادری بااخلاق و متعهد سپری کرده باشد.
بنابراین کودکانی که به هر علت از نعمت داشتن پدر و مادر محروم‌اند باید توسط دولت و در قالب مؤسسات دولتی مورد حمایت قرار بگیرند،. هرچند که مؤسسات خیریه‌ی خصوصی نیز در این راستا گام برمی‌دارند. اما هیچ‌کدام از این مؤسسات برای یک کودک پدر و مادر نمی شود و جای خالی والدین را برای آنها پر نمی‌کند.
به همین دلیل در بیشتر کشورها قوانینی در زمینه‌ی فرزندخواندگی وضع شده است. تا زوجینی که به هر دلیل از داشتن فرزند محروم هستند بتوانند قانونا سرپرستی این کودکان را برعهده بگیرند.
تا هم این کودکان معصوم دارای پدر و مادر شوند و هم این زوجین لذتِ داشتن یک فرزند را تجربه کنند. اما همان‌طور که گفتیم در نظام حقوقی ایران فرزندخواندگی وجود ندارد و آنچه با این نام خوانده می‌شود همان سرپرستی از کودکان بی سرپرست است.
چه کسانی می‌توانند درخواست سرپرستی بدهند؟
مطابق با قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست اشخاص زیر می‌توانند سرپرستی کودکان مشمول این قانون را بر عهده بگیرند:
- زن و شوهری که ۵ سال از تاریخ ازدواج آنها گذشته باشد و از این ازدواج صاحب فرزند نشده باشند، مشروط بر اینکه حداقل یکی از آنها بیش از ۳۰ سال سن داشته باشد؛ (چنانچه بنابر تشخیص سازمان پزشکی قانونی امکان بچه‌دار شدن زوجین وجود نداشته باشد، درخواست‌کنندگان از شرط مدت ۵ سال مستثنی خواهند بود.)
- زن و شوهر دارای فرزند ، مشروط بر اینکه حداقل یکی از آنها بیش از ۳۰ سال سن داشته باشد
- دختران و زنان بدون شوهر درصورتی‌که حداقل ۳۰ سال سن داشته باشند، منحصرا حق سرپرستی دختران را خواهند داشت.
طبق قانون، اولویت در پذیرشِ سرپرستی کودکان به ترتیب با زن و شوهر فاقد فرزند، سپس با دختران و زنان بدون شوهر و فاقد فرزند، و درنهایت با زن و شوهر دارای فرزند است .
در مواردی که زن و شوهر درخواست‌کننده‌ی سرپرستی باشند، درخواست باید به‌طور مشترک توسط آنها تنظیم و ارائه شود.
شرایط لازم برای اعطای سرپرستی(شرایط حضانت کودکان بی سرپرست)
درخواست‌کنندگان سرپرستی طبق ماده‌ی ۶ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بد سرپرست باید دارای شرایط زیر باشند:
- تقید به انجام واجبات و ترک محرمات؛ (بدین معنا که باید مقید به انجام دادن واجبات دینی نظیر نماز و روزه و ترک هر آنچه که در شرع مقدس اسلام حرام است باشند.)
- عدم محکومیت جزائی مؤثر با رعایت موارد مقرر در قانون مجازات اسلامی. شایان ذکر است که محکومیت مؤثر کیفری محکومیتی است که محکوم را به‌تبعِ اجرای حکم بر اساس ماده‌ی ۲۵ قانون مجازات اسلامی از حقوق اجتماعی محروم کند.برای مثال چنانچه شخصی به شلاق حدی محکوم گردد دو سال از حقوق اجتماعی خود محروم می‌شود، حقوق اجتماعی موردنظر قانونگذار در ماده‌ی ۲۶ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ تصریح گردیده است که شامل مواردی نظیر عضویت در شورای نگهبان، مجمع تشخیص مصلحت نظام، یا هیئت دولت است.
-
تمکن مالی.
- عدم حجر؛ طبق قانون مدنی ۳ دسته از اشخاص محجور محسوب می‌شوند: صغار، مجانین و اشخاص غیر رشید.
- سلامت جسمی و روانی لازم و توانایی عملی برای نگهداری و تربیت کودکان و نوجوانان تحت سرپرستی.
- نداشتن اعتیاد به مواد مخدر، مواد روانگردان و الکل.
- صلاحیت اخلاقی.
- عدم ابتلا به بیماری‌های واگیردار یا صعب‌العلاج؛ (بیماری صعب‌العلاج یعنی بیماری‌ای که به‌سختی درمان می‌شود)
- اعتقاد به یکی از ادیان مُصرح در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران؛ (۴ دین اسلام، کلیمی، زرتشتی و مسیحی ادیان مصرح در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران هستند.)
مطابق ماده‌ی ۱۴ قانون حمایت از کودکان بی سرپرست و بدسرپرست دادگاه در صورتی حکم سرپرستی صادرمی‌کند که درخواست‌کننده‌ی سرپرستی بخشی از اموال یا حقوق خود را به کودک یا نوجوان تحت سرپرستی واگذار نماید.
تشخیص نوع و میزان مال یا حقوق مزبور با دادگاه است. در مواردی که دادگاه تشخیص بدهد اخذ تضمین عینی از درخواست‌کننده ممکن یا به مصلحت نیست و سرپرستی کودک یا نوجوان نیز ضرورت داشته باشد،
دستور اخذ تعهد کتبی به تملیک بخشی از حقوق یا درآمدِ سرپرست در آینده را صادر و پس از قبول درخواست‌کننده و انجام دستور، حکم سرپرستی را صادر می‌کند.و درصورتی‌که دادگاه تشخیص دهد اعطای سرپرستی بدون اجرای مفاد این ماده به مصلحت کودک یا نوجوان است به صدور حکم سرپرستی اقدام می‌کند.
همچنین درخواست‌کننده‌ی منحصر یا درخواست‌کنندگان سرپرستی باید متعهد شوند که تمام هزینه‌های مربوط به نگهداری و تربیت و تحصیل افراد تحت سرپرستی را تأمین کنند.
این حکم حتی پس از فوت سرپرستِ منحصر یا سرپرستان نیز تا تعیین سرپرست جدید، برای کودک یا نوجوان جاری است.
به این منظور سرپرست منحصر یا سرپرستان موظف‌اند با نظر سازمان، خود را نزد یکی از شرکت‌های بیمه به نفع کودک یا نوجوان تحت سرپرستی بیمه‌ی عمر کنند و درصورتی که دادگاه تشخیص بدهد اعطای سرپرستی بدون اجرای مفاد این ماده به مصلحت کودک یا نوجوان است به صدور حکم سرپرستی اقدام می‌کند.
چه کودکانی شرایط سپرده شدن به سرپرست را دارند؟
- امکان شناختن هیچ‌یک از پدر، مادر و جد پدری آنها وجود نداشته باشد.
- افرادی که سرپرستی آنها به‌موجب حکم مراجع صلاحیت‌دار به سازمان سپرده شده است و تا زمان دو سال از تاریخ سپردن آنها به سازمان، پدر یا مادر و یا جد پدری و وصی منصوب از سوی ولی قهری برای سرپرستی آنان مراجعه ننموده باشند.
نکته:
ولایت در لغت به معنای تسلط پیدا کردن است. و در اصطلاح حقوقی قدرت و اختیاری است که برابر قانون به یک شخص صلاحیت‌دار برای اداره‌ی امور محجور واگذارشده است. ولایتی که به حکم قانون باشد ولایت قهری نامیده می‌شود. و طبق قانون پدر و جد پدری بر اولاد تحت سرپرستی خود ولایت قهری دارند. هریک از پدر یا جد پدری می‌توانند بعد از فوت دیگری برای اولاد خود که تحت سرپرستی آنهاست وصی تعیین کنند تا بعد از فوت خود در نگهداری و تربیت آنها مواظبت و اموال آنها را اداره کند.
- .هیچ‌یک از پدر، مادر و جد پدری آنان و وصی منصوب از سوی ولیِّ قهری، صلاحیت سرپرستی را نداشته باشند و به تشخیص دادگاه صالح این امر حتی با ضَمّ امین یا ناظر نیز حاصل نشود. (در برخی موارد که ولی یا قیم توانایی انجام دادن و پیگیری امور شخصِ تحت سرپرستی‌شان را ندارد، حاکم فردی امین را برای مساعدت یا نظارت بر کارهای آنها تعیین می‌کند. این اقدام حاکم را در اصطلاح «ضَمّ امین» می‌گویند.)
آثار صدور حکم سرپرستی
۱. پس از صدور حکم قطعی سرپرستی، مفاد حکم از سوی دادگاه به اداره‌ی ثبت احوال و سازمان بهزیستی مربوط ابلاغ می‌شود. اداره‌ی ثبت احوال مکلف است نام خانوادگی کودک یا نوجوان تحت سرپرستی و همچنین مفاد حکم سرپرستی را در اسناد سجلی و شناسنامه‌ی سرپرست یا زوجین سرپرست وارد کند. همچنین اداره‌ی ثبت احوال مکلف است شناسنامه‌ی جدیدی برای کودک یا نوجوان تحت سرپرستی با درج نام و نام خانوادگی سرپرست یا زوجین سرپرست صادر و در قسمت توضیحات مفاد حکم سرپرستی و نام و نام خانوادگی والدین واقعی وی را در صورت مشخص بودن قید نماید.
۲. کودک یا نوجوان تحت سرپرستی می‌تواند بعد از رسیدن به سن هجده سالگی، صدور شناسنامه‌ی جدیدی را برای خود با درج نام والدین واقعی در صورت معلوم بودن، یا نام خانوادگی موردنظر وی در صورت معلوم نبودن نام والدین واقعی، از اداره‌ی ثبت احوال درخواست نماید.
۳. صدور گذرنامه و خروج کودک یا نوجوانِ تحت سرپرستی از کشور، منوط به موافقت سرپرستِ منحصر یا سرپرستان و دادستان است. دادستان پس از جلب نظر کارشناسی سازمان بهزیستی با رعایت مصلحت تصمیم‌گیری خواهد کرد.
در همین راستا موسسه حقوقی وکیل برتر نیز با در اختیار داشتن وکلای پایه یک دادگستری ،کارشناسان مجرب و مشاورین حقوقی پاسخگوی سوالات شما خواهد بود. ومی تواند شمارا در حل این معضل وگرفتن سرپرستی کودکان یاری کند .
پذیرش سرپرستی کودکان بی سرپرست و بد سرپرست
یک کودک زمانی می‌تواند فرد مفیدی برای جامعه‌ی خود باشد که دوران کودکی و نوجوانی خود را در آغوش گرم خانواده و در کنار پدر و مادری بااخلاق و متعهد سپری کرده باشد، بنابراین کودکانی که به هر علت از نعمت داشتن پدر و مادر محروم‌اند باید توسط دولت و در قالب مؤسسات دولتی مورد حمایت قرار بگیرند.
هرچند که مؤسسات خیریه‌ی خصوصی نیز در این راستا گام برمی‌دارند، اما هیچ‌کدام از این مؤسسات برای یک کودک پدر و مادر نمی‌شود و جای خالی والدین را برای آنها پر نمی‌کند.
به همین دلیل در بیشتر کشورها قوانینی در زمینه‌ی فرزندخواندگی وضع شده است تا زوجینی که به هر دلیل از داشتن فرزند محروم هستند بتوانند قانونا سرپرستی این کودکان را برعهده بگیرند تا هم این کودکان معصوم دارای پدر و مادر شوند و هم این زوجین لذتِ داشتن یک فرزند را تجربه کنند؛ اما همان‌طور که گفتیم در نظام حقوقی ایران فرزندخواندگی وجود ندارد و آنچه با این نام خوانده می‌شود همان سرپرستی از کودکان بی سرپرست است.
شرط ثبت درخواست سرپرستی کودکان بی سرپرست، تابعیت ایران است و افراد مقیم ایران به صورت مستقیم، درخواست خود را به بهزیستی ارائه خواهند نمود. ایرانیان مقیم خارج از کشور نیز درخواست فرزند پذیری را به سفارت ایران در کشور محل زندگی خود تقدیم می نمایند. وزارت امور خارجه، مکلف به همکاری در این زمینه با سازمان بهزیستی می‌باشد
چه کسانی می‌توانند درخواست سرپرستی کودکان بی سرپرست را بدهند؟
مطابق با قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست اشخاص زیر می‌توانند سرپرستی کودکان مشمول این قانون را بر عهده بگیرند:
زن و شوهری که ۵ سال از تاریخ ازدواج آنها گذشته باشد و از این ازدواج صاحب فرزند نشده باشند، مشروط بر اینکه حداقل یکی از آنها بیش از ۳۰ سال سن داشته باشد؛ چنانچه بنابر تشخیص سازمان پزشکی قانونی امکان بچه‌دار شدن زوجین وجود نداشته باشد، درخواست‌کنندگان از شرط مدت ۵ سال مستثنی خواهند بود.
زن و شوهر دارای فرزند مشروط بر اینکه حداقل یکی از آنها بیش از ۳۰ سال سن داشته باشد؛
دختران و زنان بدون شوهر درصورتی‌که حداقل ۳۰ سال سن داشته باشند، منحصرا حق سرپرستی دختران را خواهند داشت.
طبق قانون، اولویت در پذیرشِ سرپرستی کودکان به ترتیب با زن و شوهر فاقد فرزند، سپس با دختران و زنان بدون شوهر و فاقد فرزند، و درنهایت با زن و شوهر دارای فرزند است؛ و در مواردی که زن و شوهر درخواست‌کننده‌ی سرپرستی باشند، درخواست باید به‌طور مشترک توسط آنها تنظیم و ارائه شود.
شرایط اختصاصی متقاضیان سرپرستی کودکان بی سرپرست
دارا بودن تمکن مالی کافی با تایید سازمان بهزیستی
نداشتن سابقه محکومیت موثر کیفری
انجام واجبات وترک محرمات، اعتقاد به یکی از ادیان مورد تایید در قانون اساسی
داشتن توانایی جسمی و روحی کافی جهت تربیت کودک
عدم اعتیاد به مواد مخدر روانگردان ویا هر نوع اعتیاد مضر
نداشتن هیچ گونه بیماری لاعلاج ویا واگیر دار با تایید پزشکی قانونی
عدم وجود سابقه حجر
مطابق ماده‌ی ۱۴ قانون حمایت از کودکان بی سرپرست و بدسرپرست دادگاه در صورتی حکم سرپرستی صادر می‌کند که درخواست‌کننده‌ی سرپرستی بخشی از اموال یا حقوق خود را به کودک یا نوجوان تحت سرپرستی تملیک نماید (واگذار نماید).
تشخیص نوع و میزان مال یا حقوق مزبور با دادگاه است. در مواردی که دادگاه تشخیص بدهد اخذ تضمین عینی از درخواست‌کننده ممکن یا به مصلحت نیست و سرپرستی کودک یا نوجوان نیز ضرورت داشته باشد، دستور اخذ تعهد کتبی به تملیک بخشی از حقوق یا درآمدِ سرپرست در آینده را صادر و پس از قبول درخواست‌کننده و انجام دستور، حکم سرپرستی را صادر می‌کند؛ و درصورتی‌که دادگاه تشخیص دهد اعطای سرپرستی بدون اجرای مفاد این ماده به مصلحت کودک یا نوجوان است به صدور حکم سرپرستی اقدام می‌کند.
همچنین درخواست‌کننده‌ی منحصر یا درخواست‌کنندگان سرپرستی باید متعهد شوند که تمام هزینه‌های مربوط به نگهداری و تربیت و تحصیل افراد تحت سرپرستی را تأمین کنند.
این حکم حتی پس از فوت سرپرستِ منحصر یا سرپرستان نیز تا تعیین سرپرست جدید، برای کودک یا نوجوان جاری است. به این منظور سرپرست منحصر یا سرپرستان موظف‌اند با نظر سازمان، خود را نزد یکی از شرکت‌های بیمه به نفع کودک یا نوجوان تحت سرپرستی بیمه‌ی عمر کنند و درصورتی که دادگاه تشخیص بدهد اعطای سرپرستی بدون اجرای مفاد این ماده به مصلحت کودک یا نوجوان است به صدور حکم سرپرستی اقدام می‌کند.
شرایط فرزند خوانده( کودک بی سرپرست یا بد سرپرست)
امکان شناخت والدین و یا جد پدری کودک بی سرپرست وجود نداشته باشد
سرپرستی کودکان در صورتی قابل پذیرش است که پدر مادر جد پدری و وصی منصوب از طرف یکی از آنها در قید حیات نباشد
گذشت دوسال از تاریخ سرپرستی کودکان که توسط دادگاه به سازمان بهزیستی سپرده شده و در این مدت، والدین وی شناسایی نشده باشند
نداشتن صلاحیت سرپرستی کودکان از طرف هیچ یک از پدر مادر یا جد پدری وعدم امکان تکفل امور با ضم امین را دارد
آثار صدور حکم سرپرستی
1.پس از صدور حکم قطعی سرپرستی، مفاد حکم از سوی دادگاه به اداره‌ی ثبت احوال و سازمان بهزیستی مربوط ابلاغ می‌شود. اداره‌ی ثبت احوال مکلف است نام خانوادگی کودک یا نوجوان تحت سرپرستی و همچنین مفاد حکم سرپرستی کودکان بی سرپرست را در اسناد سجلی و شناسنامه‌ی سرپرست یا زوجین سرپرست وارد کند.
همچنین اداره‌ی ثبت احوال مکلف است شناسنامه‌ی جدیدی برای کودک یا نوجوان تحت سرپرستی با درج نام و نام خانوادگی سرپرست یا زوجین سرپرست صادر و در قسمت توضیحات مفاد حکم سرپرستی و نام و نام خانوادگی والدین واقعی وی را در صورت مشخص بودن قید نماید.
2.کودک یا نوجوان تحت سرپرستی می‌تواند بعد از رسیدن به سن هجده سالگی، صدور شناسنامه‌ی جدیدی را برای خود با درج نام والدین واقعی در صورت معلوم بودن، یا نام خانوادگی موردنظر وی در صورت معلوم نبودن نام والدین واقعی، از اداره‌ی ثبت احوال درخواست نماید.
3.صدور گذرنامه و خروج کودک یا نوجوانِ تحت سرپرستی از کشور، منوط به موافقت سرپرستِ منحصر یا سرپرستان و دادستان است. دادستان پس از جلب نظر کارشناسی سازمان بهزیستی با رعایت مصلحت تصمیم‌گیری خواهد .
نفقه فرزند خوانده
در مورد خرجی دادن به فرزند خوانده هم قانون سکوت نکرده است : نفقه یا همان خرج زندگی طفل بر عهده سرپرستان وی است، به گونه‌ای که در روابط بین والدین و فرزندان وجود دارد، بدین معنا که در وهله اول بر عهده مرد و در صورت عدم توانایی مرد بر عهده زن است. در حقیقت احکام مربوط به نفقه در روابط بین فرزندخوانده و پدر و مادر واقعی اجرا می‌شود و این مساله با فرزندخواندگی از بین نمی‌رود و این امر تا زمانی است که کودک به سرپرستی نیاز دارد و زوجین سرپرست در اجرای این تکلیف مقدم بر آنان هستند.
طفل تحت سرپرستی نیز مانند اطفال دیگر باید از سرپرست خود اطاعت کند و به او احترام بگذارد. اداره اموال و نمایندگی قانونی از دیگر حقوق و تکالیف ناشی از سرپرستی است که بر این اساس اداره اموال و نمایندگی قانونی طفل به عهده سرپرست خواهد بود، بنابراین دادگاه در راه مصلحت طفل می‌تواند اداره اموال و نمایندگی قانونی طفل را به شخص دیگری واگذار کند.
موارد ابطال و فسخ حکم سرپرستی کودکان بی سرپرست
هرگاه سرپرست فاقد یکی از شرایط مذکور در فرزند خواندگی شود
توافق کودک تحت سرپرست با والدین جدید بعد از رسیدن به سن رشد و قانونی
تقاضای سرپرست در مواردی که سو رفتار کودک تحت سرپرست قابل تحمل نباشد
مشخص شدن والدین حقیقی ویا امکان ضم امین برای کودکان بد سرپرست
شما بازدید کننده محترم میتوانید جهت مشاوره حقوقی و هر گونه امور حقوقی دیگر با ما در تماس باشید