انواع نفقه
انواع نفقه یکی از موضوعات مهم وپر کاربرد در حوزه مسائل مربوط به خانواده است . که پرداختن به آن وتحلیل نکات مربوطه می تواند راهگشای حل بسیاری از اختلافات باشد .
نفقه وظیفه وتکلیفی است که به واسطه عقد نکاح یا اسباب دیگر که بعدا به آن میپردازیم بر دوش افراد گذاشته شده است.
در همین راستا موسسه حقوقی وکیل برتر با در اختیار داشتن وکیل پایه یک دادگستری ،مشاورین حقوقی ،کارشناسان رسمی می تواند پاسخگوی سوالات شما باشد و در طی مراحل حل اختلاف خانوادگی شما رایاری کند.
نفقه چیست؟
انفاق به معنی صرف کردن و نفقه اسمی است از انقاق که به معنی هزینه و خرج . نفقه در اصطلاح حقوقی عبارت است از تامین مایحتاج و هزینه های زوجه ، فرزندان و سایر خویشاوندان و اقارب .
انواع نفقه
هر چند قانون مدنی ما تعریفی از نفقه ارائه نداده است اما انواع آن را بیان کرده که عبارتند از
1. نفقه زوجه
نفقه ای است که شوهر ملزم است به همسر خود بپردازد. و یا به عبارت دیگر صرف هزینه خوراک و پوشاک و اثاث خانه و سایر هزینه ها متناسب با وضعیت زن.
2.نفقه اقارب و خویشاوندان
نفقه ای است که اشخاص تحت شرایطی ملزم به پرداخت به برخی از خویشان خود می شوند. و یا به عبارت دیگر صرف هزینه خوراک و پوشاک و سایر هزینه های متعارف زندگی با توجه به وضعیت انفاق کننده است .
تفاوت نفقه اقارب با نفقه زوجه
- نفقه زن مقدم بر نفقه اقارب است .
- زن می تواند نفقه گذشته خود را مطالبه کند ولی اقارب تنها می توانند نفقه آتیه خود را مطالبه نمایند.
- نفقه زن منوط به تمکن مرد نیست در حالی که پرداخت نفقه اقارب منوط به تمکن منفق و به میزان استطاعت وی است.
- نفقه زوجه یک جانبه است یعنی شوهر تکلیف به انفاق زوجه را دارد در حالی که زوجه چنین تکلیفی ندارد اما نفقه اقارب دو جانبه است یعنی هم اولاد و هم پدر و مادر در صورت استحقاق نفقه دیگری ملزم به انفاق هستند.
حال به بررسی انواع نفقه و احکام خاص آن می پردازیم.
انواع نفقه
نفقه زوجه
نفقه زوجه همان طور که در تعریف آن گذشت عبارت است از صرف هزینه خوراک و پو شاک و اثاث خانه و سایر هزینه ها متناسب با وضعیت زن که از آثار عقد نکاح است. و بر اساس ماده 1106 قانون مدنی در عقد نکاح دایم شوهر را ملزم به انفاق زوجه نموده است و بر این اساس در نکاح موقت شوهر الزامی به دادن نفقه زوجه ندارد.
البته تحت شرایط ملزم است که در مباحث بعدی موارد و احکام آن بیان خواهد شد. این تکلیف به انفاق به دلیل این است که ریاست خانواده بر عهده مرد قرار گرفته این الزام از توابع ریاست شوهر بر خانواده است .
بر طبق قانون مدنی ایران و فقه اسلامی در پرداخت نفقه زوجه پرداخت نفقه متناسب با وضعیت زن است نه شوهر .مثلا اگر زن از طبقه ثروتمند هست شوهر ملزم است نفقه وی را متناسب با آن طبقه برای وی تهیه نماید مثلا اگر زن در آن طبقه خدمتکار داشته اند شوهر ملزم است برای وی خدمه استخدام نماید .و هم چنین است در صورتی که زن از طبقه فقیر یا متوسط باشد.
استحقاق نفقه زوجه و موانع استحقاق نفقه
مستفاد از ماده 1102 قانون مدنی این است که زوجه از تاریخی که عقد نکاح به طور صحیح واقع شد مستحق نفقه است. واین استحقاق تا زمانی ادامه دارد که شوهر سرپرست خانواده نامیده شود و پس از انحلال نکاح اصولا نباید تکلیفی به پرداخت نفقه داشته باشد. امادرطی همین مدت انعقاد تا انحلال نکاح هم بر اساس ماده 1108 قانون مدنی در صورتی که زوجه از انجام وظایف زوجیت امتناع کند یا به اصطلاح عدم تمکین نماید مستحق نفقه نخواهد بود که به این امتناع از انجام تکالیف زوجیت توسط زوجه « نشوز » و به زنی که از انجام تکالیف زناشویی سرباز میزند «ناشزه» گویند.
البته عدم انجام وظایف زوجیت یا نشوز در صورتی مانعی برای دریافت نفقه است که موجه نباشد .مثلا اگر زن به جهت خوف بدنی یا مالی از اقامت در منزل شوهر امتناع کند این نشوز مانع استحقاق نفقه نیست. و زوجه می تواند نفقه مدتی که در خانه شوهر بدین سبب اقامت نداشته مطالبه کند و یا زمانی که زن بخواهد از « حق حبس » خود استفاده کند به عبارتی به موجب ماده 1085 قانون مدنی زن می تواند در صورتی که مهریه او حال باشد تا مهریه او به وی تسلیم نشده است از انجام وظایف زناشویی خود امتناع کند به این عدم انجام وظایف در اصطلاح حقوقی « حق حبس » گویند و درطی این مدت نیز زن مستحق نفقه است.
شایان ذکر است که این حق حبس در صورتی است که زن قبل از دریافت مهریه به وظایف زناشویی خود در مقابل شوهر عمل کند و یا به عبارتی تمکین کند دیگر حق حبس ندارد.
استحقاق نفقه پس از انحلال نکاح
اصولا پس از انحلال نکاح شوهر الزامی به پرداخت نفقه ندارد اما قانون مدنی به طور استثنایی در مواردی زن را مستحق نفقه دانسته است که عبارت است از:
- در صورتی که طلاق رجعی باشد : منظور از طلاق رجعی این است که شوهر در طول مدت عده حق رجوع به همسر خود را دارد و نیاز به انعقاد عقد نکاح جدید بین زن و شوهر نیست قانون مدنی در ماده 1109 زنی که با طلاق رجعی طلاق داده شده است را در مدت عده مستحق نفقه می داند مگر این که طلاق در حال نشوز باشد.
- نفقه زن آبستن در عده فسخ نکاح تا وضع حمل : منظور از فسخ نکاح این است که قانونگذار در مواد1121 و 1122 قانون مدنی در صورت وجود عیوبی در شوهر به زن حق داده که نکاح را فسخ کند و موارد فسخ نکاح محصور است به موارد ذکر شده در ماده در صورتی که زن نکاح را فسخ کند دیگر نمی تواند از شوهر مطالبه نفقه کند و قانونگذار تنها یک استثنا قرار داده و آن هم در صورتی است که زن آبستن باشد در این صورت زن تا وضع حمل مستحق دریافت نفقه خواهد بود .
- نفقه زن آبستن در عده طلاق بائن تا وضع حمل: در حقوق ما اصولا طلاق رجعی است یعنی شوهر در مدت عده حق رجوع به زوجه خود را دارد اما قانونگذار در ماده 1145قانون مدنی در سه مورد در مدت عده حق رجوع را به شوهر نداده که به این نوع طلاق طلاق بائن گویند که
- 1- طلاقی که قبل از نزدیکی واقع شود
- 2- طلاق زن یائسه یعنی زنی که به سنی رسیده که امید آبستن شدن ندارد
- 3- طلاق خلع و مبارات مادام که زن به عوض رجوع نکرده
- 4- سومین طلاق بعد سه وصلت متوالی به عمل آید؛ در این موارد در صورتی که زن آبستن باشد استحقاق مطالبه نفقه را دارد .
نفقه در نکاح موقت
در نکاح منقطع یا موقت اصولاً شوهر ملزم به پرداخت نفقه نیست اما ماده 1113 قانون مدنی بیان می دارد در صورتی که پرداخت نفقه شرط شده باشد و یا عقد بر مبنا آن جاری شده باشد شوهر ملزم به پرداخت نفقه است از جمله مواردی که عقد نکاح موقت مبنی بر پرداخت نفقه در نظر گرفته می شود در صورتی است که نکاح موقت برای مدت طولانی باشد.
ضمانت اجرا های نفقه زوجه
ضمانت اجرا مدنی
بر اساس ماده 1111 قانون مدنی زن میتواند در صورت استنکاف شوهر از دادن نفقه به دادگاه مراجعه کند که در این صورت دادگاه میزان نفقه را معین و شوهر را به دادن نفقه محکوم میکندو در صورتی که به علت سرسختی یا عدم دسترسی به اموالش دریافت نفقه ممکن نبود به موجب مواد 1112 و 1129 قانون مدنی زن حق طلاق خواهد داشت
ضمانت اجرا کیفری
به موجب ماده 53 قانون حمایت از خانواده سال 1391 هر گاه زوج با وجود داشتن استطاعت مالی نفقه زن خود راد در صورت تمکین زن ندهد به حبس تعزیری درجه شش محکوم می شود که حبس تعزیری درجه شش حبس بین شش ماه تا دو سال است. البته این مجازات منوط به طرح شکایت توسط زوجه است و با گذشت او مجازات موقوف می شود .
نفقه اقارب
یکی دیگر از انواع نفقه نفقه اقارب است. اقارب جمع اقرب به معنای خویشان است و اقارب به معنی عام شامل سه دسته تقسیم می شوند که عبارتند از :
- اقارب نسبی : که منظور اقاربی هستند که یا از نسل یک دیگرند مانند پدرو مادر و فرزند که به آن خویشاوندان خط مستقیم گویند که در این خط قرابت شخص را با اجداد و جدات خود قرابت «خط مستقیم صعودی » و قرابت شخص و با نوادگان خود را قرابت « خط مستقیم نزولی » گویند. و یا قرابت به سبب داشتن نسل مشترک است مانند قرابت خواهر و برادر که هردو از یک نسل مشترک هستند که به این قرابت قرابت «خط اطراف» گویند .
- اقارب سببی : قرابتی است که در اثر نکاح به وجود می آید یعنی پس از عقد نکاح خویشان زن و شوهر نسبت به دیگری اقارب سببی محسوب می شود .
- اقارب رضاعی : قرابتی است که از رضاع یا شیر خوردن از یک زن به غیر از مادر طفل تحت شرایط معینی به وجود میآید که تنها از نظر حرمت نکاح در حکم قرابت نسبی است .
در میان اقارب فوق در این مبحث مقصود از اقارب اقارب نسبی است و در این میان هم تلکیف به انفاق تنها برای کسانی که قرابت آنها در خط مستقیم ( عمودی ) باشد. مقرر است به تعبیر دیگر نفقه اقارب بین اشخاصی وجود دارد که بعضی از آنها از بعضی دیگربه دنیا آمده باشند . براین اساس دو دسته از اقارب تلکیف به انفاق دیگری دارد که به بررسی آن می پردازیم .
الف – نفقه اولاد ( خویشان خط مستقیم نزولی )
نفقه اولاد بر طبق ماده 1199 قانون مدنی به ترتیب بر عهده 1- پدر 2- اجداد پدری 3- مادر 4- اجداد و جدات مادری و جدات پدری است تکلیف به انفاق تسط هرکدام ز اینها منوط به این است که طبقه قبلی وی نباشد یا توانایی پرداخت نفقه را نداشته با شد مثلا پرداخت نفقه اولاد توسط اجداد منوط به عدم وجود پدر و یا عدم توانایی وی در پرداخت نفقه است
ب- نفقه پدر و مادر و اجداد ( خویشان خط مستقیم صعودی )
بر طبق ماده 1200قانون مدنی نفقه ابوین بر عهده اولاد و اولاد اولاد است بر این اساس پرداخت نفقه ابتدا بر عهده فرزند بدون واسطه است و در این مورد فرقی میان فرزند دختر و پسر وجود ندارد و در صورت که فرزند بدون واسطه نباشد و یا تمکن مالی نداشته باشد این تکلیف بر عهده اولاد اولاد یا نوه است و نفقه پرداختی توسط اولاد یا اولاد اولاد به طور مساوی بین پدر و مادر تقسیم می شود .
تعدد منفق
ممکن است شخص واجب نفقه ای خویشانی اعم از صعودی و نزولی داشته باشد در اینجا سوال این است که چه کسانی ملزم به پرداخت نفقه شخص مستحق نفقه هستند ؟ و میزان سهم هر کدام چه قدر است ؟
در پاسخ به این سوال باید گفت خواه تعدد منفق یا پرداخت کننده نفقه در یک خط باشند مثلا هم جد و جده مادری و هم جده پدری باشند و هردو تمکن مالی داشته باشند و یا تعدد منفق یا پرداخت کننده نففقه در هر دو خط صعودی و نزولی باشند مثلا مستحق نفقه هم فرزند و هم پدر متمکن داشته باشد پرداخت نفقه به صورت مساوی به عهده هر دو شخص منفق است .
تعدد مستحق نفقه
در صورت تعدد مستحق نفقه باید گفت در صورتی که فرد تمکن پرداخت خود و زوجه خود را داشته باشد و اقارب مستحق نفقه متعدد داشته باشد بر اساس ماده 1202 قانون مدنی باید اقارب خط نزولی را مقدم بر اقارب خط صعودی دانست مثلا اگر فردی فرزند مستحق نفقه و پدر مستحق نفقه داشته باشد نفقه فرزند مستحق نفقه مقدم است در صورتی هم که در این خط هم اقارب برخی با واسطه و برخی بدون واسطه باشند اقارب بدون واسطه بر اقارب با واسطه مقدمند و به همین ترتیب در اقارب باواسطه نزدیک نسبت به اقارب با واسطه دور تر مثلا بین اولادمستحق نفقه و اولاد اولاد یا نوه مستحق نفقه اولاد مقدم بر نوه است .
ضمانت اجرا نفقه اقارب
ضمانت اجرای مدنی
مستحق نفقه می تواند برای نفقه آینده از طریق رجوع به دادگاه شخصی را که ملزم به دادن نفقه به وی است را اجبار به پرداخت نفقه کند و در صورتی که الزام به پرداخت ممکن نباشد ، طبق ماده 1205 اصلاحی قانون مدنی در صورتی که الزام به پرداخت نفقه ممکن نباشد از اموال منفق در اختیار واجب النفقه یا متکفل مخارج او قرار دهد
ضمانت اجرا کیفری
در رابطه با ترک انفاق به موجب ماده 53 قانون حمایت از خانواده سال 1391 هر گاه پرداخت کننده نفقه با وجود داشتن استطاعت مالی نفقه اقارب مستحق نفقه خود را ندهد به حبس تعزیری درجه شش محکوم می شود که حبس تعزیری درجه شش حبس بین شش ماه تا دو سال است البته این مجازات منوط به طرح شکایت توسط زوجه است و با گذشت او مجازات موقوف می شود.
انواع نفقه